बी.एड. ही पदवी प्राथमिक शाळेतील शिक्षकांसाठी पात्रता नाही : सर्वोच्च न्यायालय!

 बीएडच्या नियुक्त्या रद्द करणारा छत्तीसगड उच्च न्यायालयाचा निकाल सर्वोच्च न्यायालयाने कायम ठेवला आहे. पदवीधारक उमेदवारांना प्राथमिक शाळेतील शिक्षक म्हणून आणि पुनरुच्चार केला की अशा नियुक्तीसाठी आवश्यक पात्रता ही प्राथमिक शिक्षणातील डिप्लोमा आहे.

थोडक्यात

राजस्थान उच्च न्यायालयाच्या २५ नोव्हेंबर २०२१ च्या निर्णयाला आव्हान देणाऱ्या याचिका दाखल करण्यात आला होता, ज्यामध्ये प्राथमिक शाळेतील शिक्षकांच्या नियुक्तीसाठी आवश्यक पात्रता डी.ई.१.एड (प्राथमिक शिक्षण पदविका) असणे आवश्यक आहे, बी नाही. .एड. (बॅचलर इन एज्युकेशन). या प्रकरणात, बीएड उमेदवारांना प्राथमिक शाळेतील अध्यापनासाठी पात्र ठरवणाऱ्या राष्ट्रीय शिक्षक शिक्षण परिषदेची 2018 ची अधिसूचना प्रश्नात होती.

देवेश शर्मा वि. युनियन ऑफ इंडिया (2023) मधील सर्वोच्च न्यायालयाच्या निकालात, राजस्थान उच्च न्यायालयाच्या निष्कर्षांची पुष्टी करण्यात आली आणि 2018 ची अधिसूचना रद्द करण्यात आली.

न्यायमूर्ती अनिरुद्ध बोस आणि न्यायमूर्ती सुधांशू धुलिया यांचा समावेश असलेल्या खंडपीठाने भारतातील प्राथमिक शिक्षणाचा मूलभूत अधिकार भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 21अ आणि तसेच शिक्षण हक्क कायदा, 2009 नुसार केवळ 'मोफत' आणि 'अनिवार्य' समाविष्ट नसून हमी दिलेला आहे, असे मत मांडले होते. 14 वर्षांखालील मुलांच्या शिक्षणात < put देखील समाविष्ट आहे 'गुणवत्तेचे' शिक्षण अशा मुलांना देण्यात येणार आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार बी.एड. पदवी धारकांनी प्राथमिक वर्ग शिकवण्यासाठी आवश्यक मूलभूत शैक्षणिक उंबरठा पास केला नाही आणि त्यामुळे ते प्राथमिक शाळेतील मुलांना 'दर्जेदार' शिक्षण देऊ शकणार नाहीत.

कार्यवाही दरम्यान, न्यायालयाने एप्रिल 2024 मध्ये स्पष्टीकरण जारी केले की देवेश शर्माच्या निकालापूर्वी ज्यांची निवड आणि नियुक्ती करण्यात आली होती, त्यांना त्रास दिला जाणार नाही कारण वारसांच्या बाजूने विशेष इक्विटी होती. त्यामुळे, या प्रकरणात दिलेला कोणताही निकाल हा संभाव्य स्वरूपाचा असेल.

स्पष्टीकरण जारी करूनही, स्पष्टीकरणासाठी याचिका दाखल करण्यात आल्या. सध्याची याचिका छत्तीसगड उच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांकडून उद्भवली आहे, जी देवेश शर्मा यांच्या आदेशानंतर मंजूर झाली आहे.

छत्तीसगड उच्च न्यायालयाचा निकाल

छत्तीसगड उच्च न्यायालयाने 2 एप्रिल 2024 रोजी दिलेल्या निकालात सर्व उमेदवारांना प्राथमिक शाळा शिक्षकांच्या पदासाठी निवडीसाठी अपात्र घोषित केले, देवेश शर्मा याचिकेतून उद्भवलेल्या निकालानंतर न्यायमूर्ती अनिरुद्ध बोस आणि न्यायमूर्ती सुधांशू धुलिया यांचा समावेश असलेल्या खंडपीठाने असे मत मांडले की, भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 21अ अन्वये तसेच शिक्षण हक्क कायदा, 2009 नुसार भारतातील प्राथमिक शिक्षणाच्या मूलभूत अधिकारात केवळ 'मोफत' आणि 'अनिवार्य' समाविष्ट नाही. 14 वर्षांखालील मुलांचे शिक्षण पण त्यात अशा मुलांसाठी 'गुणवत्तेचे' शिक्षण समाविष्ट आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार बी.एड. पदवी धारकांनी प्राथमिक वर्ग शिकवण्यासाठी आवश्यक मूलभूत शैक्षणिक उंबरठा पार केला नाही आणि त्यामुळे ते प्राथमिक शाळेतील मुलांना 'दर्जेदार' शिक्षण देऊ शकणार नाहीत.

कार्यवाही दरम्यान, न्यायालयाने एप्रिल 2024 मध्ये एक स्पष्टीकरण जारी केले की देवेश शर्माच्या निकालापूर्वी ज्यांची निवड आणि नियुक्ती करण्यात आली होती, त्यांना त्रास होणार नाही कारण त्यांच्या बाजूने विशेष इक्विटी होती. त्यामुळे, या प्रकरणात दिलेला कोणताही निकाल हा संभाव्य स्वरूपाचा असेल.

स्पष्टीकरण जारी करूनही, स्पष्टीकरणासाठी याचिका दाखल करण्यात आल्या. देवेश शर्मा यांच्या आदेशानंतर छत्तीसगड उच्च न्यायालयाच्या निकालावरून सध्याची याचिका उद्भवली आहे.

छत्तीसगड उच्च न्यायालयाचा निकाल

देवेश शर्मा यांच्या निकालानंतर छत्तीसगड उच्च न्यायालयाने 2 एप्रिल 2024 रोजी दिलेल्या निकालात सर्व उमेदवारांना प्राथमिक शाळेतील शिक्षक पदासाठी निवडीसाठी अपात्र घोषित केले. बीएड उमेदवारांच्या पात्रतेला आव्हान देणाऱ्या प्राथमिक शिक्षणातील डिप्लोमा धारकांनी दाखल केलेल्या याचिकांमधून हे उद्भवले आहे.

मात्र, या प्रकरणात बीएड उमेदवारांनी बी.एड. छत्तीसगड शालेय शिक्षण सेवा (शैक्षणिक आणि प्रशासकीय संवर्ग) भरती आणि पदोन्नती नियम, 2019 अंतर्गत प्राथमिक शाळेतील शिक्षकांच्या नियुक्तीसाठी पात्रतेपैकी एक आहे.

देवेश शर्मा यांच्या निकालानंतर या प्रकरणातील नियुक्ती आदेश जारी करण्यात आल्याचे हे मान्य प्रकरण आहे.

यानंतर, उच्च न्यायालयाच्या खंडपीठाने 21 ऑगस्ट 2023 रोजी अंतरिम आदेश जारी केला, ज्याद्वारे बीएड उमेदवारांच्या संदर्भात भरती प्रक्रिया स्थगित ठेवली.

या अंतरिम आदेशाला बी.एड.ने सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान दिले होते. उमेदवार 29 ऑगस्ट 2023 रोजीच्या आदेशानुसार, सर्वोच्च न्यायालयाने स्थगिती उठवली आणि उच्च न्यायालयाच्या अंतिम निकालाच्या अधीन राहून बीएड उमेदवारांच्या भरतीला परवानगी दिली. अखेर या याचिकांवर डिप्लोमाधारकांच्या बाजूने निर्णय झाला.

उच्च न्यायालयाच्या २९ एप्रिलच्या आदेशाला बीएड असलेल्या शिक्षकांनी सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान दिले आहे. पात्रता ज्यांच्या नियुक्त्या रद्द करण्यात आल्या आहेत.

पक्षांचे युक्तिवाद

याचिकाकर्त्यांसाठी ज्येष्ठ वकील श्रीवास्तव यांनी युक्तिवाद केला की देवेश शर्मा यांच्या निकालाने बीएडसाठी एक छोटीशी खिडकी उघडली. उमेदवार

सर्वोच्च न्यायालय काय म्हणाले?

सर्वोच्च न्यायालयाने प्रथम स्पष्ट केले की देवेश शर्मा निकालाने बीएडच्या पात्रतेसाठी कोणतीही विंडो उघडली नाही. उमेदवार त्यात म्हटले आहे: "देवेश शर्मा (सुप्रा) मध्ये आम्ही एवढेच सांगितले होते की कायदा, बीएडला पात्रता म्हणून बनविण्याला, कोणत्याही न्यायालयाने रद्द केले नाही (जसे राजस्थानमध्ये शिक्षकांच्या पदांवर भरती होते तेव्हा स्थिती होती. 2019 मध्ये होत आहे) अशा उमेदवारांना किमान बोलावले गेले पाहिजे. 

न्यायालयाने पुढे जोडले: "राजस्थानमध्ये शिक्षकांच्या पदावर भरती केव्हा केली जात होती हे आम्हाला माहित आहे, एनसीटीईच्या अधिसूचनेनुसार बीएड ही शिक्षकांसाठी पात्रता होती. आम्ही केलेले वरील निरीक्षण केवळ निष्कर्षांची पुष्टी करण्यासाठी होते. राजस्थान उच्च न्यायालयाने जरी असे ठरवले की बीएड ही प्राथमिक शिक्षकांसाठी वैध "पात्रता" नाही, तरीही सक्षम न्यायालयाने बेकायदेशीर घोषित करेपर्यंत सरकार NCTE च्या अधिसूचनेकडे दुर्लक्ष करू शकत नाही.

हे निदर्शनास आणून दिले की, छत्तीसगडमध्ये, न्यायालयाने फक्त असे ठरवले होते की ही भरती छत्तीसगड उच्च न्यायालयाच्या अंतिम निर्णयावर अवलंबून असेल, ज्याने शेवटी त्यांच्या विरोधात निकाल दिला.

त्यामुळे न्यायालयाने म्हटले: "देवेश शर्मा (सुप्रा) मधील आमची निरीक्षणे याचिकाकर्त्यांना कशी मदत करतात, आम्ही फक्त समजून घेण्यात अपयशी ठरतो. हा युक्तिवाद पूर्णपणे चुकीचा आहे. बीएड ही प्राथमिक शाळेतील शिक्षकाची पात्रता नाही. शिवाय, हा पैलू 08.04.2024 च्या आदेशात आधीच स्पष्ट केला गेला आहे, जेथे केवळ अशाच उमेदवारांना जतन केले गेले आहे जे देवेश शर्मा (सुप्रा) मध्ये दिनांक 11.08.2023 च्या आमच्या आदेशापूर्वी निवडले गेले आणि नियुक्त केले गेले"

त्यामुळे, न्यायालयाने असा निष्कर्ष काढला: "नियुक्तीची तारीख महत्त्वाची आहे जी निश्चितपणे कट-ऑफ तारखेनंतरची आहे. ते अपात्र ठरतील, कारण त्यांच्याकडे प्राथमिक शाळेतील शिक्षक म्हणून नियुक्तीसाठी आवश्यक पात्रता नाही."

न्यायालयाने हे देखील धरले की छत्तीसगड नियमांमध्ये दिलेली पात्रता < बी.एड. देवेश शर्मामध्ये घालून दिलेल्या कायद्यानुसार पात्रता देखील लागू केली जाऊ शकत नाही. कारण देवेश शर्माच्या निकालानंतर छत्तीसगड नियम बनवण्यात आले होते ज्याने आधीच NCTE ची अधिसूचना रद्द केली होती.

"खरं तर, आम्हाला आज NCTE चा दिनांक 04.09.2023 चा आदेश दाखवण्यात आला आहे, ज्यामध्ये देवेश शर्मा (सुप्रा) मधील निर्णय पुढील योग्य कारवाईसाठी सर्व राज्य सरकारांच्या मुख्य सचिवांना कळविण्यात आला होता. असे असतानाही, B ला नियुक्त्या देण्यात आल्या. .एड उमेदवार जे बेकायदेशीर होते आणि ते आता छत्तीसगड उच्च न्यायालयाने रद्द केले आहेत," न्यायालयाने टिपणी केली.

वरील संदर्भित न्यायालयाचे निर्णय पीडीएफ डाउनलोड.

Download

Download

महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी आपल्या व्हाट्सअप/टेलिग्राम ग्रुप वर 9765486735 हा नंबर ॲड करावा.

नियमित अपडेट्स मिळवण्यासाठी गुगल सर्च करा pradipjadhao हा ब्लॉग.

व्हिडिओ स्वरूपात माहिती लाईक शेअर कमेंट करा आमच्या पुढील युट्युब चैनल ला.. 

https://youtube.com/c/pradipjadhao

Join WhatsApp Channel

Follow Telegram Chanel

नवनवीन शैक्षणिक/शिक्षक व कर्मचारी हिताची माहिती मिळवण्यासाठी खालील व्हाट्सअप ग्रुप वर जॉईन व्हा.

Join WhatsgApp Group

जॉईन टेलिग्राम ग्रुप

Thank you🙏